Mos op grafstenen: kleurrijk en bijzonder! Korstmossen op begraafplaatsen kunnen onder de meest droge en koude omstandigheden overleven en zijn dominerend op veel oude grafmonumenten.

Op begraafplaatsen komen zowel mossen als korstmossen voor. Met enige oefening zijn die gemakkelijk uit elkaar te houden. Mossen zijn een soort primitieve plantjes. Ze bezitten stengeltjes waaraan groene blaadjes vastgehecht zitten. Korstmossen zijn schimmels die samenleven met algen. De algen zetten zonlicht om in suikers, terwijl de schimmels de algen beschermen en de groeivorm van het korstmos bepalen. Korstmossen kunnen allerlei kleuren hebben zoals geel, rood, groen, blauwgrijs, zwart en wit. Zij kunnen struikvormig, rozetvormig of korstvormig zijn. Korstmossen zijn dus zeer variabel in kleur en groeivorm, maar hebben nooit stengels met bladgroene blaadjes zoals mossen.

 

Steenbewoners op oude grafmonumenten

Korstmossen komen voor op plekken waar geen planten kunnen groeien omdat het er te droog of te voedselarm is. De meeste korstmossen groeien dan ook op voeselarme grond, steen of boomschors. Omdat korstmossen jarenlang nodig hebben om uit te groeien tot een behoorlijk formaat, zijn oude grafmonumenten belangrijke groeiplaatsen voor steenbewoners. Op ongestoorde stenen kunnen uiteindelijk wel meer dan twintig soorten groeien. Op begraafplaatsen met een grote diversiteit aan oude stenen kunnen zo tot meer dan honderd verschillende soorten voorkomen. Op begraafplaatsen op de Veluwe zijn ruim 250 soorten geteld, meer dan een derde van het totaal aantal in Nederland.

 

Mos op kalksteen

Elke soort korstmos heeft een voorkeur voor een bepaalde groeiplaats. Sommige soorten geven de voorkeur aan verticale beschaduwde en vochtige stenen, andere soorten groeien het liefst horizontaal op zonnige en droge stenen. Op zure grafmonumenten, bijvoorbeeld granieten keien, groeit een compleet ander soortenspectrum. Deze kieskeurigheid van de individuele korstmossen impliceert dat begraafplaatsen over het algemeen het soortenrijkst zijn, wanneer er veel variatie is in grafmonumenten, bomen en grondsoorten. Zoals gezegd kunnen op oude gevarieerde begraafplaatsen meer dan honderd soorten groeien!

Opvallende soorten mos

Citroenkorsten en dooiermossen geven oude grafmonumenten een opvallend gele kleur. Het stoeprandvingermos is een algemene soort die opvalt door de helder blauwgrijze kleur en fraai gevormde lobben. Sommige soorten zijn juist onopvallend en zo klein dat ze alleen met een sterk vergrotende loep zichtbaar zijn. De gewone stuifmeelkorst, bijvoorbeeld, dankt er zijn naam aan dat hij lijkt op stuifmeelkorrels. Deze groeit als pionier op granieten keien, onder andere op begraafplaatsen. Wanneer de kei net is aangebracht kan de gewone stuifmeelkortst zich vestigen. Zodra ander korstmossen verschijnen concurreren deze de gewone stuifmeelkorst weg.

Behoud van grafstenen

Korstmossen beschadigen grafmonumenten doorgaans niet en het advies is dan ook om de stenen zo min mogelijk schoon te maken of om het schoonmaken te beperken tot het leesbaar houden van de letters. Wel moet toenemende overhangende begroeiing van struiken en bomen boven graven worden bijgehouden. De meeste bijzondere steenbewonende korstmossen houden van lichte omstandigheden en sterven af of worden verdrongen door algemene soorten wanneer het grafmonument beschaduwd raakt.

Wenst u advies omtrent onderhoud van uw grafsteen die nu met mos is begroeid? Bel 0575 – 820 988 of stuur een e-mail naar info@gerritsengrafmonumenten.nl

Op de website van de Nederlandse bryologische en lichenologische werkgroep kunt u meer lezen over mos en korstmos (www.blwg.nl)

Bron: tijdschrift Terebith, september 2018.

Auteur van het artikel: H.J. van der Kolk, promovendus Nederlands Instituut voor Ecologie.